Gaslighting – czym jest? Jak się przed nim bronić?

Gaslighting – co to?

To jedna z form psychologicznej manipulacji. Polega na tym, że manipulator lub grupa manipulatorów celowo wprowadza w błąd osobę manipulowaną poddając w wątpliwość jej osąd, wspomnienia oraz przekonania. Docelowo zamiarem gaslighterów jest wzbudzenie poczucia dezorientacji.

Nierzadko osoby stosujące tę formę manipulacji, zarzucają osobie manipulowanej przemęczenie, brak koncentracji, nieuważność czy nawet występowanie u niej choroby psychicznej. 

Zjawisko to z czasem się nasila. Na początku może być odbierane jako drobnostka – “Ot, zapomniałam/em o czymś…”. Ale wkrótce zaczyna niepoić i potęgować uczucie odejścia od zmysłów. Nic dziwnego. Manipulator bardzo umiejętnie podważa to, co czujesz, myślisz, oceniasz i doświadczasz. A przecież nie od dziś wiadomo, że kłamstwo powtarzane na okrągło, wkrótce staje się prawdą.

Kluczowe jest zrozumienie, czego tak naprawdę doświadczasz i czy zjawisko to jest celowo na Tobie wykorzystywane. Jeśli chcesz poczytać więcej o tym, jak rozpoznać manipulatora, to przejdź do artykułu. 

Gaslighting przykłady

O gaslightingu najłatwiej mówić na przykładach. Dlatego przygotowałem listę 5 form tej manipulacji wraz z przykładami, które możesz łatwo odnieść do rzeczywistości. Zobacz, czy któreś z tych zachowań dotyczy Ciebie.

Minimalizowanie emocji – manipulator umniejsza temu, co czuje druga osoba, a wręcz może się z niej wyśmiewać. Każdy przejaw emocji, może być traktowany jako słabość. W tym przypadku manipulator może powiedzieć: “Ale Ty dramatyzujesz… Robisz z igły widły”.

Uderzanie w czułe punkty – manipulator wie, w którą strunę uderzyć, aby bolało. Przez to osiąga rozchwianie emocjonalne osoby manipulowanej. 

Izolowanie od świata – manipulator często zagarnia osobę manipulowaną dla siebie. Nie eksponuje jej na świetle dziennym. Chce, aby wszystko zostało między nimi. Przez to zubożeją relacje z rodziną, przyjaciółmi i rodziną osoby manipulowanej. 

Zaprzeczanie – manipulator wyrzeknie się absolutnie wszystkiego, aby utrzymać swoją wersję wydarzeń. Będzie zaprzeczał i szedł w zaparte, aby wprowadzić drugą osobę w konsternację. Najczęściej mówi wtedy: „No coś ty… Chyba coś ci się pomieszało w głowie. Przecież nic takiego nie miało miejsca”.

Dyskredytowanie – to szczególnie podstępne zachowanie, bo z pozoru jest wielce empatyczne. Manipulator udaje zatroskanie, aby wkupić się w łaski i zaatakować znienacka. Często wyraża to w takich słowach: „Chyba jesteś rozkojarzony. Teraz masz przecież dużo na głowie. Czy na pewno chcesz wziąć ten projekt? Może Bartek go weźmie, co?”.

Gaslighting w pracy – czym jest?

Zauważ, że powyższe przykłady można odnieść zarówno do życia prywatnego (np. związku), jak i przestrzeni zawodowej. Gaslighterem może być zarówno przełożony, jak i współpracownik, który jest na tym samym poziomie w hierarchii korporacyjnej. 

I jakkolwiek w sytuacji prywatnej możesz zająć bardziej zdecydowane stanowisko, bo nie obawiasz się utraty pracy, tak w przestrzeni zawodowej, już tak łatwo nie jest. Zanim podejmiesz środki zwalczania gaslightingu, najpierw przekonaj się, czy na pewno masz z nim do czynienia. Do najczęstszych oznak możemy zaliczyć: 

• ciągłe przyjmowanie deprecjonującej informacji zwrotnej – i nie mówimy tu o konstruktywnej krytyce, tylko kumulowaniu na Tobie całego zła świata;

• brak zaproszeń na ważne spotkania – wtedy jest mowa, że jakoś poradzą sobie bez Ciebie, albo że nie ma sensu, aby się fatygować, bo to tylko formalność;

• otrzymywanie mało znaczących zadań, zamiast tych z głównym priorytetem – i tutaj nie chodzi o okres przejściowy, kiedy jesteś nowy w organizacji, tylko o okres, w którym jesteś pełnoprawnym specjalistą/ką w jakiejś dziedzinie i masz wszelkie kompetencje do zrealizowania danego zadania, a mimo to ich nie dostajesz;

• dziwne reagowanie na Twoją obecność pozostałych współpracowników – gaslighter wie, co powiedzieć Ci za uszami, aby reszta się od Ciebie obróciła, niestety.

Gaslighting – jak reagować?

Jesteś już o krok przed manipulatorem – gratulacje. Dlaczego? Bo czytasz ten wpis i zdobywasz świadomość na temat tej jakże podłej zagrywki manipulacyjnej. Wyzwanie polega na tym, że nie każdy gaslighter wie o tym, że jest gaslighterem. Może przejawiać wszystkie wyżej wymienione zachowania, ale nie wiedzieć, że w przestrzeni psychologicznej istnieje na to nazwa. 

Temat gaslightingu nie jest tak szeroko komentowany jak narcyzm, makiawelizm, psychopatia, toksyczność czy socjopatia. Dlatego nie zawsze jest sens eksponowania tego zwrotu wobec osoby, która przejawia takie cechy. Możesz ją uświadomić, że stosuje względem Ciebie gaslighting, ale jednocześnie na faktach opisywać zachowania, które przejawia. To jej da bardziej do myślenia. 

W związku z tym, jak reagować na gaslighting?

1. Zdefiniuj, czy masz do czynienia z gaslightingiem. To element kluczowy. Po przeczytaniu tego artykułu już wiesz, jak on się objawia. 

2. Operuj na faktach. Jeśli ktoś wmawia Ci, że coś zrobiłaś/eś, a jesteś święcie przekonana/y, że nie miało to miejsca, to nie bój się o tym powiedzieć. Przytocz dokładnie sytuacje. Pokaż konwersację mailową. Gaslighter będzie od tego uciekał, bo nie lubi faktów. Woli przypuszczenia, plotki i pomówienia. A zatem niech prawda stanie się Twoim sprzymierzeńcem.

3. Zyskaj sprzymierzeńca w bliskim środowisku. Niech to będzie w 100% zaufana osoba. Pozwól jej być Twoimi oczami i uszami. Dzięki temu będziesz mieć pewność, że gaslighter „wpuszcza Cię w maliny” swoimi kwieciście opowiedzianymi historyjkami. Ta zaufana osoba powinna być blisko rozmów, które toczysz z gaslighterem. Nie jako czynny ich uczestnik, ale obserwator. Po wszystkim powinniście wspólnie porozmawiać o Waszych obserwacjach i je ze sobą porównać.

4. Twardo zaakcentuj swoje stanowisko. Gaslighter będzie miał pożywkę z Twojej bezradności i zdezorientowania do momentu, w którym mu pokażesz, że wcale się tym nie przejmujesz. Niezależność. To jest to, czego tak naprawdę szukasz. Bo dzięki niezależności nie musisz słuchać pogłosek gaslightingowych. A to bardzo denerwuje manipulatora. Do tego stopnia, że może dać Ci całkowity spokój. 

5. Zgłoś się do psychologa lub specjalisty w tym temacie. Jeśli pracuje w Twojej organizacji, idź bezpośrednio do niego. Bo nie powinniśmy dawać przyzwolenia na tego typu zachowanie w żadnej organizacji. A jeśli w Twojej firmie nie ma takiej osoby, to zgłoś się do specjalisty zewnętrznego i opowiedz mu o swoich podejrzeniach. 

Gaslighting – niebezpieczna manipulacja

Gaslighting jest jak mysz z bajek. Kiedy zakleisz jedną dziurę, którą przedostaje się do mieszkania, to zrobi sobie drugą obok, i tak wejdzie do środka. To zjawisko bardzo niebezpieczne i narażające Cię na ogromny dyskomfort psychiczny. Niezależnie czy manipulatorem jest osoba, z którą jesteś w relacji intymnej, czy zawodowej. 

Znając jednak oznaki gaslightingu, które opisałem w tym artykule, jesteś o krok przed manipulacją. Wiesz, czego się możesz spodziewać i na co zwracać uwagę, aby gaslighter nie zasiał ziarnka niepewności w Twoim umyśle. Aby nie wywołał dezorientacji i poczucia bezradności. 

Szczególnie pamiętaj o tym, aby nie bagatelizować tych oznak. Jawnie sprzeciw się wobec nim, bo milcząc, dajesz „ciche” przyzwolenie.